وقف چشمه همیشه جاری…

.

اشاره

دست های بخشنده و نگاه های مهربانی که از محرومان جامعه دستگیری می کنند و با وقف، بخشی از گره های مشکلات زندگی نیازمندان را می گشایند، در حقیقت، گوشه ای از ایثار را در جامعه انسانی به نمایش می گذارند.

سازمان اوقاف و امور خیریه به منظور تحکیم پایه های سنت نبوی وقف، ترویج این فرهنگ اسلامی و نیز معرفی کارکردهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و بهداشتی این عمل خداپسندانه، براساس مصوّبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ۲۷ صفر را با عنوان «روز وقف» نام گذاری کرده است.

وقف عام و خاص

وقف، یکی از برترین و پردوام ترین مصداق های نیکوکاری به مردم و کمک به هم نوعان است. این عمل نیک به اعتبار کسانی که مال برای آنها وقف می شود، بر دو نوع است؛ وقف عام و وقف خاص. در وقف عام، استفاده کنندگان از آن مال، گروه خاصی نیستند؛ مانند وقف زمین برای مسجد. در وقف خاص، فقط استفاده کنندگان خاصی می توانند از مال وقف شده بهره ببرند؛ مانند وقف مالی برای دانشجویان یک مدرسه خاص.

وقف در مسیر فقرزدایی

از آنجا که فقر از موانع عمده پیشرفت و سعادت انسان و به فعلیت رسیدن استعدادهای خدادادی است، وقف به عنوان یکی از عوامل مهم فقرزدایی، اهمیت دو چندانی می یابد. بی دلیل نیست که نخستین انگیزه واقفان در جامعه اسلامی، از میان برداشتن فقر و محرومیت از مسلمانان بوده است.

به نظر می رسد وقف در بعد اجتماعی، منشأ دو اثر عمده در جامعه است:

۱٫ وقف همچون چتری بزرگ، سایه خود را بر سر تمامی نیازمندان و محرومان می گستراند و جامعه را از تهی دستی که عامل بسیاری از مفاسد اجتماعی و اخلاقی است، نجات می دهد.

۲٫ با حل مسئله تأمین اجتماعی به وسیله خود مردم و به صورت کاملاً خودجوش، اشکال های اجرایی حل خواهد شد و بار مالی نیز از دوش دولت برداشته می شود.

کارکردهای فرهنگی وقف

وقف، پشتوانه مردمی مراکز علمی

سهم عمده ای از موقوفات در کشورهای اسلامی، به ایجاد و تقویت مراکز علمی و مدارس دینی اختصاص دارد. در گذشته نیز صدها مدرسه بزرگ و کوچک در روزگار خلافت عباسیان و پس از آن، از نظامیه بغداد گرفته تا دارالعلمهای بخارا و سمرقند، عمدتا از محل موقوفات اداره می شدند و حکیمان و دانشمندان به نامی چون ابن سینا و شیخ مصلح الدین سعدی در این مدارس وقفی به شکوفایی رسیده و شهره خاص و عام گشته اند.

در حقیقت، بسیاری از نوابغ و استعدادهای درخشان جهان اسلام و به ویژه ایران، که لوازم کافی را برای تحصیل علم نداشته اند، با استفاده رایگان از امکانات موقوفی زمانه خویش، به مدارج عالی علمی رسیده اند. آورده اند که خواجه نظام الملک توسی پس از آنکه مدرسه نظامیه بغداد را ساخت، دستور داد در اطراف آن، بازار و دکان و گرمابه بسازند و همه آنها را وقف مدرسه کرد تا از محل آنها، حقوق استادان و مخارج روزانه مدرسه را تأمین کنند.

وقف در خدمت اخلاق و تربیت

جدایی انسان از خواسته های مادی که گوشه ای از آن، به وسیله نهاد وقف، مجال بروز می یابد، آدمی را به سمت کمال و سعادت رهنمون می کند. از این رو، گفته اند وقف از جمله نمادهای عملی تزکیه نفس و وارستگی از تعلقات نفسانی است که همواره در خدمت اخلاق و تربیت انسانی، نقش خود را به خوبی ایفا کرده است.

وقف، ضامن بقای پایگاه های عبادی

بیشترین درآمد موقوفات ایران، در راه پاس داشت شعایر دینی و نشر معارف اسلامی صرف می شود. به همین دلیل، استفاده از موقوفات برای ساختن مساجد و حسینیه ها، اداره مجالس عزاداری اهل بیت علیهم السلام ، چاپ و نشر قرآن و دیگر کتاب های دینی را، می توان از جمله کارکردهای فرهنگی وقف دانست. بر اساس آمارها، بیش از شصت هزار مسجد در شهرها و روستاها و حدود پنج هزار امامزاده، از راه سنت نبوی وقف احداث یا احیا شده اند.