مذاکرات وین ۵، مثبت‌تر از وین ۴، واقعی‌تر از ژنو ۳
پنجمین دور از ماراتن مذاکرات جامع ایران و ۱+۵ روز گذشته در وین به پایان رسید تا چشم‌ها به ۱۱ تیر و دور بعدی مذاکرات دوخته شود.
در یک نگاه کلی، مذاکرات اخیر از مذاکرات وین ۴ مثبت‌تر به‌نظر می‌رسد. در حالی که در وین ۴ چیزی که بتوان آن را پیشرفت خواند به چشم نمی‌خورد، دست‌کم در وین ۵ می‌توان نشانه‌هایی از تعیین یک چارچوب کلی برای توافق جامع و همچنین نگارش مقدمه توافق را مشاهده کرد؛ البته این نه بدان معناست که پیشرفت در مذاکرات وین ۵ را می‌توان پیشرفتی چشم‌گیر دانست. همان‌طور که در سخنان محمدجواد ظریف، رئیس دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم هم به چشم می‌خورد، هنوز اختلافاتی زیادی از نوع شکلی و محتوایی بین ایران و شش کشوری که به قول ظریف، خود را جامعه بین‌المللی می‌دانند، باقی مانده است.
وزیر امور خارجه در این خصوص و در نشست خبری پایانی مذاکرات ابراز داشت: «هنوز نمی‌توانیم بگوییم متن مشترکی وجود دارد. در بعضی موارد ممکن است روی قسمت‌هایی از متن توافق وجود داشته باشد، اما در بسیاری از موارد، اختلاف نظر هم در مورد محتوا و هم در مورد نحوه نگارش وجود دارد. »
آقای ظریف همچنین تاکید کرد: «در مورد موضوعات اساسی عموما اختلاف نظر درباره محتوا و همچنین درباره نحوه نگارش وجود دارد.»
بر این اساس، اگرچه وین ۵ را نمی‌توان یک پیشرفت شگرف در مذاکرات دانست اما باید اذعان کرد که دست‌کم از وین ۴ بهتر بوده است.
مذاکرات وین ۵ در روزی به پایان رسید که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به پایبندی جمهوری اسلامی ایران به تعهداتش در برنامه اقدام مشترک اذعان کرد. خبرگزاری رویترز که روشن است به منابع خاصی دسترسی دارد، یک نسخه از گزارش جدید آژانس را به‌دست آورد و از پایبندی ایران به تعهدات مزبور خبر داد.
هم رویترز و هم آسوشیتدپرس، دو خبرگزاری با نفوذ بین‌المللی در بحبوحه مذاکرات وین ۵ از وجود اختلافات جدی بین دو طرف سخن گفته بودند. آسوشیتدپرس در گزارش خود مدعی شده است که ایران به دنبال ۱۵۰ هزار سانتریفیوژ است و این مساله، کاملا با سخنان چندی پیش لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه تطابق دارد. وی نیز ابراز داشته بود که ایران به دنبال صدها هزار سانتریفیوژ است در حالی که ما می‌خواهیم تنها چند صد سانتریفیوژ داشته باشد!
به نوشته این خبرگزاری آمریکایی، «آمریکا تنها به وجود چند صد سانتریفیوژ در ایران رضایت داده و علاوه بر این خواستار از بین بردن تمامی سانتریفیوژهای آماده به کار و اعمال محدودیت شدید بر میزان اورانیوم غنی شده موجود در ایران است.»
محرمانه بودن مفاد و جزئیات مذاکرات باعث می‌شود که نتوانیم ادعاهای طرح شده توسط رسانه‌های غربی را تایید کنیم. به هر حال هیچ مستندی که ثابت کند ایران و ۱+۵ در خصوص چه موضوعاتی با هم اختلاف محتوایی و شکلی دارند، در دسترس رسانه‌ها نیست؛ از این رو تحلیل‌ها بیشتر جنبه گمانه‌زنی یافته و طبعا بازار شایعات نیز می‌تواند گرم شود.
نشست خبری وزیر امور خارجه در پایان مذاکرات وین ۵، حاوی این نکته بود که برخی مواضع طرف مقابل که احتمالا هم کشورهای غربی ۱+۵ هستند، هنوز با واقعیات فاصله دارد. وی تصریح کرد: «احساس بنده این است که هنوز طرف مقابل با آمادگی لازم برای ورود به مذاکره جدی براساس واقعیات، وارد میدان مذاکره نشده است. این هم در بعضی موارد طبیعی است. مذاکره‌کننده‌ها معمولا مذاکره را برای روزهای آخر می‌گذارند.»
از این سخنان ظریف می‌توان نوع برداشت وی از مواضع طرف مقابل را به این شکل خلاصه کرد:
اولا، ظریف با بخشی از مواضع طرف غربی مشکل دارد و آن را مانع تحقق توافق می‌بیند؛
ثانیا، همچنان و بر اساس تجربه دیپلماتیک خود امیدوار است که طرف غربی در این مواضع تعدیل صورت دهد.
با این حال، امیدواری مزبور باعث نمی‌شود که آقای ظریف در نشست خبری خود هشدار دادن به طرف مقابل را فراموش کند، به این جملات وی دقت کنید: «ما از ابتدا حرف منطقی می‌زنیم و دیدگاه‌هایمان را براساس حقوق بینالملل و راهکار مبتنی بر توافقات گذشته ارائه می‌دهیم و روی حرفمان هم می‌ایستیم. حسن نیت کامل داریم و از ابتدا برای رسیدن به توافق آمده‌ایم و این میزان از تلاش و صرف وقت برای اتلاف وقت نبوده و نیازی هم به خریدن وقت نداریم. … با موضع‌گیری توافق حاصل نمی‌شود. طرف مقابل باید درک کند که برای دستیابی به توافق باید به راه‌حل بیندیشند نه به تکرار مواضع. ما مواضع آنها را سال‌هاست شنیده‌ایم، مواضع ما نیز کاملا مشخص است. ما کل این حرکت را غیرعادلانه و غیر قانونی و بدون توجه به مبانی حقوق بینالملل و خارج از چارچوب ان‌پی‌تی می‌‌دانیم. اگر قرار باشد مواضع مطرح باشد، موضع جمهوری اسلامی صریح، منطقی و حقوق بین‌المل است و ما برای رسیدن به راه‌حل، اینجا آمده‌ایم. برای رسیدن به راه‌حل ضرورت دارد کشورها مواضعی که برای افکار عمومی داخل و یا راضی کردن برخی جناح‌های سیاسی در داخل اتخاذ کردند را کنار بگذارند و به راه‌حل فکر کنند. … در بین اعضای ۱+۵ میزان تحریم‌ها و فشارهایی که علیه جمهوری اسلامی اعمال می‌شود بیشترین از سوی آمریکاست و لذا این کشور نقش قابل توجهی دارد نه به عنوان کشوری که از صلاحیت ویژه‌ای در سطح بین‌المللی برخوردار باشد، بلکه متاسفانه به عنوان کشوری که بیشترین فشارهای غیرقانونی را علیه ایران اعمال کرده ضرورت دارد بیشترین اقدامات را انجام و تصمیمات سخت را اتخاذ کند تا از این تار عنکبوتی که دور خودشان با تحریم‌های متعدد و فراوانی که از سوی جهات مختلف این کشور تنیده‌اند، رهایی پیدا کنند و این نشان می‌دهد که باید کار بیشتری انجام و تصمیمات سختی اتخاذ کنند و امیدوایم آماده اتخاذ تصمیمات سخت باشند.»
مجموعه این عبارات هشدار صریحی به ۱+۵ در بر دارد که البته به زبان دیپلماتیک و به‌دور از هیجان بیان شده است. محتوای این هشدار شامل موارد ذیل است:
الف – ایران بر سر مواضع اصولی خود که همان صیانت از حقوق هسته‌ای ملت است، خواهد ایستاد؛
ب – این طرف غربی و بالاخص آمریکایی است که باید در مواضع خود تغییر ایجاد کرده و تصمیمات سخت اتخاذ کند؛
ج – تار عنکبوت تحریم‌ها باید زدوده شود.
این هشدار شامل طرح کلان همان خطوط قرمز نظام جمهوری اسلامی در مذاکرات هسته‌ای است و بیانات آقای ظریف هم نشان‌گر آن است که خطوط مزبور مدنظر مذاکره‌کنندگان ایرانی قرار دارد.
وزیر امور خارجه البته در جای دیگری نیز هشدار خود را با اشاره به «اقتصاد مقاومتی» به‌خوبی کامل کرده است. اقتصاد مقاومتی در افکار عمومی ایران به‌عنوان جایگزین رفع تحریم‌ها و به‌مثابه ایستادن کشور بر پای خود تصویر شده است. بر اساس این نگرش که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی طرح گردیده، چه تحریم‌ها لغو شوند و چه لغو نشوند، ساختار اقتصادی باید به خوداتکایی و آسیب‌ناپذیری در برابر تحریم دست پیدا کند. قطعا آقای ظریف این واژه آشنا را بدون دلیل در نشست خبری پایانی مذاکرات وین ۵ به‌کار نبرده و از سوی دیگر بی‌جهت این نشست را برای گزارش‌دهی در خصوص تلاش‌های وزارت خارجه در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی برنگزیده است.
ظریف که در هنگام نشست خبری خیالش از بابت گزارش آژانس هم آسوده بود، از فرصت استفاده دیگری هم کرد و از شیوه اجرای تعهدات ۱+۵ بر اساس توافق ژنو نیز انتقاد کرد. از نظر ظریف، ظرف مقابل با اکراه و تاخیر به تعهدات خود عمل کرده است.
خلاصه آنکه نارضایتی از بخشی از مواضع و عملکرد طرف مقابل در سخنان عصر جمعه وزیر امور خارجه به‌خوبی به چشم می‌خورد و این شاید نشانه‌ای از آن باشد که فضای مذاکرات وین ۵ به‌مراتب از فضای ژنو ۳ واقعی‌تر بوده و ایالات متحده خوی هژمونیک خود را در روزهای پایانی خرداد به وضوح نشان داده است.
این هم البته از یک جهت طبیعی است. در ژنو ۳ بحث یک توافق موقت حداکثر یک‌ساله مطرح بود در حالی که گام نهایی قرار است بلندمدت باشد. بنابراین مواضع واقعی طرف غربی به‌وضوح و به‌شکل واقعی خود را به نمایش گذاشته است.
از این رو، مذاکرات وین ۵ همان‌طور که از وین ۴ مثبت‌تر ارزیابی می‌شود، از مذاکرات ژنو ۳ نیز واقعی‌تر بوده است.
2- از ارسال دیدگاههای تکراری و حاوی توهین به حزب یا گروه خاصی پرهیز گردد.